Konsolidacja sprawozdań finansowych jako kluczowy element budowania wiarygodności grup kapitałowych

Dlaczego skonsolidowane sprawozdanie finansowe jest potrzebne i na czym polega jego specyfika? Skonsolidowane sprawozdanie finansowe nie sprowadza się wyłącznie do prostego zagregowania danych finansowych poszczególnych jednostek. Taka agregacja stanowi punkt wyjścia do dalszych czynności niezbędnych do sporządzenia skonsolidowanego sprawozdania finansowego. Cała trudność polega na dokonaniu korekt konsolidacyjnych, których celem jest wygenerowanie danych skonsolidowanych. To właśnie prawidłowo wyliczone i wprowadzone do arkusza konsolidacyjnego korekty sprawiają, że skonsolidowane sprawozdanie finansowe staje się istotnym źródłem informacji dla jego odbiorców.

Skonsolidowane sprawozdanie finansowe prezentuje obraz danej grupy kapitałowej „oczyszczony” m.in. ze skutków transakcji, które zostały zawarte w ramach Grupy. Skonsolidowane sprawozdania wprawdzie nie służą rozliczeniom podatkowym ani rozliczeniom z właścicielami (tę rolę pełnią sprawozdania jednostkowe), jednakże mają istotne znaczenie gospodarcze, ponieważ zawierają urealnione informacje o danej grupie kapitałowej, co stanowi istotny element budowania wiarygodności grup kapitałowych. Skonsolidowane sprawozdanie finansowe jest źródłem informacji dla właścicieli, banków i innych interesariuszy Grupy. 

W praktyce sporządzenie skonsolidowanego sprawozdania finansowego stanowi duże wyzwanie i wymaga analizy wielu kwestii, które zostały zasygnalizowane poniżej.

Kluczowym problemem jest niedostateczne planowanie procesu sprawozdawczego i traktowanie go jako jednego z wielu obowiązków działu finansowo-księgowego. Często obserwuje się niewystarczające zaangażowanie innych działów organizacji w proces sprawozdawczy. Dział finansowo-księgowy nie jest bowiem jasnowidzem – wielu istotnych informacji nie może posiadać, jeśli nie zostaną mu przekazane. W praktyce proces ten bywa prowadzony w pośpiechu, bez szczegółowego planu działania. O ile w przypadku sprawozdania sporządzanego według Ustawy o rachunkowości takie podejście bywa dopuszczalne, o tyle przy sporządzaniu sprawozdań zgodnie z MSSF, ze względu na szeroki zakres wymogów dotyczących ujawnień (opisowych i liczbowych), przygotowanie sprawozdania dobrej jakości jest niemożliwe bez szczegółowego planowania.

Bardzo istotnym etapem prac jest ustalenie składu grupy kapitałowej, czyli określenie, które jednostki są podporządkowane i jaki jest charakter tego podporządkowania. W zależności od rodzaju podporządkowania (lub jego braku) należy zastosować odpowiednią metodę ujęcia w konsolidacji:

Należy podkreślić, że procent posiadanych udziałów nie zawsze jest tożsamy z rodzajem podporządkowania, choć często stosuje się go jako praktyczne kryterium. Ustalenie rodzaju podporządkowania powinno opierać się na stanie faktycznym – czy kontrola rzeczywiście występuje, czy nie – co bywa nie tyle problemem merytorycznym, ile technicznym, wymagającym pozyskania odpowiednich informacji.

Kolejnym wyzwaniem jest ustalenie momentu powstania podporządkowania, który nie zawsze jest tożsamy z datą zakupu akcji/udziałów – podporządkowanie może zaistnieć wcześniej lub później niż sama transakcja. W tym celu należy dokładnie przestudiować zapisy umowne – jest to kluczowe dla ustalenia faktycznej daty. Data powstania stosunku podporządkowania jest istotna dla momentu „wciągnięcia” danej spółki do konsolidacji – np. koszty i straty jednostki zależnej poniesione przed nabyciem kontroli nie wchodzą do wyniku skonsolidowanego, lecz stanowią element kapitałów własnych przy ustalaniu wartości firmy i nie obciążają wyniku finansowego Grupy. Aby poprawnie przeprowadzić tę procedurę, niezbędna jest szczegółowa analiza poniesionych kosztów. Może się bowiem okazać, że koszt ujęty w księgach po nabyciu kontroli faktycznie wynika z działań podjętych jeszcze przed przejęciem.

W obrębie procesu konsolidacji można wyróżnić trzy podstawowe etapy:

Korekty konsolidacyjne można podzielić na kapitałowe i pozostałe.

Przykładowe korekty kapitałowe:

W praktyce trudności sprawia ustalenie wartości godziwej aktywów netto na dzień nabycia udziałów oraz element uznaniowości przy określaniu tej wartości – zwłaszcza gdy stosuje się wycenę na podstawie zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych (DCF). Prognozy są zawsze obarczone niepewnością i ryzykiem błędu.

Dla małej grupy kapitałowej o stabilnej strukturze konsolidacja jest procesem stosunkowo prostym, możliwym do przeprowadzenia i udokumentowania w Excelu. W bardziej złożonych przypadkach – przy rozbudowanej strukturze grupy lub dużej liczbie powiązań i transakcji wewnątrzgrupowych – Excel okazuje się najczęściej narzędziem niewystarczającym. Zaawansowane narzędzia informatyczne znacznie usprawniają proces, jednak trudno wyobrazić sobie konsolidację przebiegającą całkowicie automatycznie, bez udziału „czynnika ludzkiego”. Automatyzacja może być skuteczna w przypadku stabilnych grup realizujących powtarzalne transakcje, natomiast rzeczywistość jest zazwyczaj bardziej skomplikowana.

Proces konsolidacji sprawozdań finansowych wiąże się z wieloma wyzwaniami i wymaga radzenia sobie z różnorodnymi problemami. Wymienione w artykule kwestie nie stanowią listy zamkniętej – każda grupa kapitałowa jest inna i boryka się z własnymi specyficznymi trudnościami.

Jak usprawnić proces sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego? Przede wszystkim należy:

Warto nieustannie budować świadomość w organizacji co do znaczenia procesu sprawozdawczego. Wynik procesu tj. skonsolidowane sprawozdanie finansowe „idzie w świat” i ma istotny wpływ na wizerunek oraz wiarygodność grupy kapitałowej.

O autorce:

W przeszłości Monika pracowała w dziale audytu finansowego PwC, gdzie uczestniczyła w badaniu sprawozdań finansowych. Następnie dołączyła do działu doradztwa gospodarczego PwC, zajmując się m.in. audytem wewnętrznym oraz doradztwem księgowym.

Od 2009 roku działa jako niezależny ekspert, specjalizując się w jednostkowej i skonsolidowanej sprawozdawczości finansowej według MSSF i PSR, przygotowywanej przez spółki i grupy kapitałowe notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych oraz rynku NewConnect.